Vraagislam.nl Leer de Islam daadwerkelijk kennen!
Vele mensen vragen waarom er enkele kleine verschillen zijn tussen moslims van verschillende nationaliteiten, als het gaat om kwesties als het gebed. Dit is echter geen kwestie van nationaliteit, maar is vaak te herleiden naar de wetschool (madhab/mezhep) die een moslim volgt. Je hebt zowel in geloofsleer als in jurisprudentie diverse denkscholen. Wij zullen ons hierbij beperken tot de fiqh wetscholen en waarom handelingen kunnen verschillen. Hieronder zullen wij proberen om dit kort en begrijpbaar uit te leggen, zonder het al te technisch te maken.
Madhab betekent een pad dat bewandeld wordt, een methode of visie die omarmd wordt. In religieuze termen is een madhab, een school (ecole) die mensen hebben opgericht op basis van de kennis en ideeën van een mujtahid geleerde (iemand die bevoegd is om een oordeel te vellen op basis van de Koran en de hadith).
In essentie zijn er geen verschillen tussen de (algemeen geaccepteerde) wetscholen. De verschillen zitten in de details, die geen betrekking hebben op de basisprincipes van het geloof.
Bovendien heeft geen enkele mujtahid geleerde de intentie gehad om een wetschool op te richten. Hun oordeel uit de Koran en de soennah werden door anderen omarmd en van zelf is er rondom die geleerde een wetschool ontstaan.
Hoe zijn wetscholen ontstaan?
In de gezegende tijd van onze nobele profeet Mohammed, vrede zij met hem, was er een gedeelte van zijn metgezellen die continu bij de profeet verbleef, de Koran en de hadith memoriseerde en de betekenissen ervan probeerde te begrijpen. Zij zagen direct hoe onze profeet handelde op basis van de Koran en wisten waarom de Koranverzen werden geopenbaard.
Toen de nobele profeet zijn laatste adem uitblies, verlieten deze metgezellen de steden Mekka en Medina, waar ze waren gevestigd, en gingen naar verschillende oorden. Zij kwamen daar mensen tegen met andere gewoontes (urf) en gebruiken. Mensen stelden hun vragen over de islam aan deze metgezellen en zij gaven het oordeel vanuit de Koran en de soennah. Als zij het niet direct uit de Koran of de soennah konden halen, deden zij ijtihad (rede/interpretatie) om de kwestie op te helderen. De metgezellen waren in de steden waarin ze kwamen zowel rechters, als opleiders, en ook schriftgeleerden. In de streken waarin ze kwamen, richtten ze bij wijze (denk)scholen op. Omdat ze in verschillende streken kwamen met mensen met andere gewoontes, en er verschillen waren in intellegentie en begrip, was het natuurlijk dat ze verschillende ijtihad’s, visies en meningen hadden ten aanzien van de gestelde vragen.
De leerlingen van deze metgezellen, probeerden na het heengaan van hun docenten, middels het systeem en methodiek van hun leraar bepaalde kwesties te verhelderen en nieuwe situaties te interpreteren vanuit de islamitische bronnen. Deze inspanningen leverden met de tijd verscheidene jurisprudentie wetscholen op. Sommige wetscholen hadden niet genoeg volgers en zijn met de tijd verdwenen; terwijl de vier grote wetscholen van vandaag de dag de acceptatie van het geheel heeft en hierdoor aan kracht heeft gewonnen en tot op de dag van vandaag heeft weten voort te duren. Deze vier overgebleven wetscholen zijn: de Hanafi, Sjafi’i, Maliki en Hanbali wetscholen.
Waarom verschillen de wetscholen in bepaalde kwesties?
Deze verschillen hebben enkele oorzaken. De verzen van de Koran die een oordeel bevatten (deze worden nass genoemd), kunnen door verschillende mensen anders worden geïnterpreteerd. Bovendien hebben hadiths ook verschillende soorten: van hele sterke overleveringsketens tot zwakke. Op basis hiervan zijn er verschillende oordelen geveld. Zo zijn de mensen die de Hanafi wetschool volgen heel gevoelig als het gaat om hadith. Zij gebruiken daarom overleveringen die door slechts één metgezel is overgeleverd niet als bewijs, terwijl de Sjafi’i geleerden dit wel doen en het de voorkeur geven boven qiyas (analogie). De Hanafi’s gebruiken Mursal hadith, terwijl ze Sjafi’i’s dit niet doen. Mursal hadiths zijn hadiths waarbij namen van overleveraars binnen een overleveringsketen kunnen ontbreken.
Dit soort verschillen tussen de bronnen en de validiteit die aan bronnen worden toegekend, zorgden ervoor dat de mujtahid geleerden tot verschillende oordelen kwamen. Ook hebben de gewoontes (urf) en gebruiken van de lokale bevolking, invloed gehad op de oordelen van deze geleerden.
Is het erg dat de mujtahid geleerden verschillen in mening?
Nee dit is niet erg; sterker nog, dit is rahma (genade) voor de moslimgemeenschap. Wanneer een situatie zich voordoet die heel moeilijk is volgens een bepaalde wetschool, kan in geval van noodzaak de makkelijkere weg van een andere wetschool worden gekozen om uit die situatie te komen. Zo hebben wetscholen de moslims gemak en bewegingsruimte gebracht. Een voorbeeld is dat vele Sjafi’i volgers tijdens de hadj (pelgrimstocht) de Hanafi wetschool imiteren, omdat volgens de Sjafi’i wetschool de wassing verbreekt bij contact met iemand van het tegengeslacht, en dat de kans hiertoe tijdens de hadj heel groot is. Praktisch is het dus veel gemakkelijker om de Hanafi wetschool te volgen die stelt dat bloed de wassing verbreekt in plaats van het aanraken van het tegengeslacht. Je mag echter niet zomaar oordelen van verschillende wetscholen met elkaar mixen; lees hiervoor: https://www.vraagislam.nl/mag-ik-van-wetschool-veranderen/
Waarom zijn wetscholen nodig; kan iedereen niet zelf een oordeel vellen op basis van de Koran en de soennah?
Niet elke moslim individu kan religieuze kwesties en oordelen zelf uit de Koran en de soennah leren. Dit kunnen alleen bevoegde geleerden die de status van mujtahid hebben verworven. Het is aan de rest van de moslimgemeenschap om deze grote geleerden te volgen, hun visies te begrijpen en hun pad te volgen. Zoals de leek niet met de juiste ingrediënten (zoals planten en bronnen) zelf medicijnen kan maken, maar dit aan farmaceutici dient over te laten, kan de leek ook niet zomaar een oordeel vellen over de islam, ondanks dat ze over de juiste ingrediënten (Koran en soennah) beschikken. Alleen geleerden die het niveau van mujtahid hebben bereikt, kunnen dit. Niet iedereen heeft genoeg kennis, intellegentie, begrip, wijsheid, kundigheid en niveau om dit te kunnen doen.
Hoe kan het dat de waarheid één is, maar dat alle vier de wetscholen als de waarheid worden beschouwd?
Een medicijn kan voor een persoon in verschillende stadia van ziekte verschillende uitwerkingen en oordelen hebben. Soms is een medicijn goed tegen de ziekte. Medisch gezien is dit wajib (verplicht). Voor een andere zieke is dit medicijn schadelijk; medisch is dit haram voor diegene. Een ander heeft er een beetje schade van; voor hem is het makruh. Voor een ander is het niet schadelijk en heeft het voordelen; voor hem is het soennah. Weer voor een ander heeft het noch nadelen, noch voordelen; voor hem is het mubah. Afhangend van de situatie van de zieke, zijn alle vijf genoemde gevolgen haq (de waarheid). We kunnen niet zeggen dat dit medicijn alleen wajib is.
Zoals het genoemde voorbeeld, kunnen religieuze oordelen verschillen per situatie van de volgers van de diverse wetscholen, terwijl ze allemaal de waarheid zijn. Laten wij een voorbeeld geven:
De meerderheid van de volgers van imam Sjafi’i waren dorpelingen of bedoeïenen. Omdat zij achter liepen op het sociale/maatschappelijke leven, hadden zij van nature de drang om individueel aan te kloppen bij Allah en hun zorgen en wensen te delen. Daarom reciteren zij soera al-Fatihah individueel, terwijl ze achter een imam bidden. Dit oordeel is haq en juist.
Degenen die de Hanafi wetschool volgden, waren meer verstedelijkt en ‘geciviliseerd’ en hadden hierdoor het sociale/maatschappelijke leven meer omarmd. Volgens hen kan een gemeenschap als een lichaam fungeren en kan één persoon woordvoerder zijn namens de gemeenschap, en de gemeenschap bevestigt de boodschap in hun hart. Daarom reciteren moslims van de Hanafi wetschool niet afzonderlijk de Fatihah, wanneer ze met de imam bidden. De imam reciteert namens de mensen die achter hem bidden en zij bevestigen weer door ‘amin’ te zeggen. Ook dit oordeel is haq en juist.
Zoals we zien zijn er miniscule verschillen tussen de wetscholen. Alle vier de wetscholen worden door elkaar geaccepteerd en als juist bestempeld. Het is niet zo dat een wetschool bestaat uit de mening van slechts één geleerde; het is namelijk een systeem dat door duizenden geleerden is bekrachtigd en uitgewerkt. Het is eerder te zien als een theoretisch raamwerk; een methode van interpretatie. Omdat verschillende regio’s verschillende wetscholen hadden omarmd, volgen de meeste mensen automatisch de wetschool van hun regio. Normaliter volgt vrijwel iedereen binnen die regio dezelfde wetschool. In landen als Nederland en België waar moslims uit verschillende streken samenwonen, vallen de verschillen echter vaker op. Verschillende gemeenschappen bouwen moskeeën en afhangend van de meerderheid van de moskeegangers wordt een moskee ten onrechte Turks of Marokkaans genoemd. In realiteit kunnen moslims echter bij elke moskee bidden en volgens hun eigen wetschool handelen. Hier is geen strijd tussen en dit toont alleen maar aan hoe rijk de islamitische wetenschappen zijn.